Czytelnictwo mężczyzn w Polsce – wyzwania i szanse

Po kilku latach spadków poziom czytelnictwa w Polsce w 2023 roku wyraźnie wzrósł i powrócił do wartości sprzed pandemii. Stwarza to nową szansę na wdrażanie innowacyjnych strategii promujących literaturę i czytelnictwo. Szczególnie istotne jest wykorzystanie tej zmiany do angażowania męskiej części odbiorców – mężczyzn, ojców, chłopców i nastolatków, którzy rzadziej sięgają po książki i w mniejszym stopniu korzystają z oferty kulturalnej.

Wzrost czytelnictwa w Polsce – męska perspektywa

Według raportu Biblioteki Narodowej o stanie czytelnictwa, w 2023 roku 43% Polaków przeczytało co najmniej jedną książkę, co oznacza wzrost o 9 punktów procentowych w porównaniu do 2022 roku (34%). Jest to najwyższy wynik od dekady i powrót do poziomu sprzed pandemii – w 2019 roku wskaźnik ten wynosił 39%, a w 2020 roku 42%.

Nie znamy jeszcze wyników raportu za 2024 rok, ale wyraźny skok w 2023 roku może sugerować zmianę dotychczasowego trendu stagnacji. Kluczowe pytanie brzmi jednak: czy wzrost ten obejmuje wszystkie grupy społeczne, czy raczej jest efektem aktywizacji określonych segmentów czytelników?

Mężczyźni nadal czytają mniej niż kobiety

Mimo ogólnego wzrostu czytelnictwa, analiza danych za 2023 rok pokazuje, że mężczyźni wciąż rzadziej niż kobiety sięgają po książki, niezależnie od wieku i poziomu wykształcenia.

W grupie osób z wykształceniem wyższym książki czyta 48% mężczyzn, podczas gdy wśród kobiet ten odsetek wynosi 58%.
Wśród osób z wykształceniem średnim różnica jest jeszcze większa – czyta 39% mężczyzn i aż 55% kobiet.
Największa przepaść występuje w grupie wiekowej 19-59 lat, gdzie tylko 38% mężczyzn deklaruje lekturę książek, w porównaniu do 53% kobiet.
Wśród seniorów (70+) jedynie 25% mężczyzn czyta książki, podczas gdy wśród kobiet w tej samej grupie wiekowej odsetek wynosi 36%.

Wzrost czytelnictwa w 2023 roku to pozytywny sygnał, ale dane wskazują, że męska część społeczeństwa pozostaje mniej aktywna czytelniczo. Warto zastanowić się, jakie strategie mogłyby skutecznie zachęcić mężczyzn – zwłaszcza młodych dorosłych i seniorów – do częstszego sięgania po książki.

Mężczyźni coraz chętniej korzystają z bibliotek

Raport Biblioteki Narodowej wskazuje na istotny wzrost liczby mężczyzn korzystających z bibliotek, szczególnie w grupie wiekowej 25-39 lat, gdzie odsetek ten zwiększył się o 4,6 punktu procentowego. Co istotne, na przestrzeni lat 2020-2023 podwoił się odsetek mężczyzn aktywnych zawodowo (w wieku 25+), którzy odwiedzają biblioteki. Na ten trend wpłynęły m.in. zmiany organizacyjne, takie jak wprowadzenie sobotnich godzin otwarcia bibliotek, co poprawiło ich dostępność dla osób aktywnych zawodowo.

Opisany wzrost czytelnictwa stanowi doskonałą okazję do stworzenia bardziej zindywidualizowanej oferty bibliotecznej, skierowanej do chłopców, nastolatków, studentów, dorosłych mężczyzn i seniorów, ze szczególnym uwzględnieniem ojców. Warto zwrócić uwagę, że mężczyźni częściej wybierają określone gatunki literackie, takie jak literatura historyczna, kryminały oraz literatura non-fiction. Jest to ważna informacja przy konstruowaniu działań promujących czytelnictwo.

Cieszy szczególnie fakt, że mężczyźni, którzy decydują się na aktywność czytelniczą, to w znacznej mierze ojcowie. Ich rola w edukacji czytelniczej młodego pokolenia jest nieoceniona. Badania wskazują, że aktywny udział ojców w promowaniu czytelnictwa w domu ma kluczowe znaczenie dla kształtowania nawyków czytelniczych dzieci, szczególnie chłopców. Ojcowie, jako pierwsze autorytety w życiu dzieci, mają wpływ na ich postawy wobec książek, co może mieć długofalowy wpływ na ich zaangażowanie w kulturę.

Czytelnictwo chłopców i nastolatków

Mimo ogólnego wzrostu czytelnictwa w Polsce, młodsze pokolenie chłopców nadal pozostaje grupą o niższym zaangażowaniu w kulturę. Raport Narodowego Centrum Kultury o uczestnictwie w kulturze w 2023 roku wskazuje, że mężczyźni rzadziej odwiedzają biblioteki i instytucje kultury niż kobiety, a chłopcy w wieku szkolnym coraz częściej uznają kulturę za nieatrakcyjną.

Raport „Kultura w życiu dzieci i młodzieży” zwraca uwagę, że młodsze pokolenia, zwłaszcza chłopcy, często postrzegają kulturę jako coś odświętnego i niedostępnego. W ich oczach kultura nie jest częścią codziennego życia, a rozrywka, taka jak gry komputerowe czy aktywności online, jest traktowana jako bardziej atrakcyjna. To stanowi poważne wyzwanie dla bibliotek i instytucji kulturalnych, które muszą znaleźć sposób na pokazanie młodym mężczyznom, że czytanie książek może być wartościową i angażującą formą spędzania czasu. Kluczowe będzie połączenie nowoczesnych narzędzi komunikacji, które trafią do młodszych odbiorców, z tradycyjną ofertą literacką, by zwiększyć ich zaangażowanie w kulturę i książki.

Czytelnictwo mężczyzn w Polsce – szansa dla bibliotek

Obserwowane zmiany w nawykach czytelniczych otwierają nowe możliwości dla bibliotek. Kluczowe działania, które mogą zwiększyć męskie uczestnictwo w kulturze, to:

wdrażanie nowoczesnych form promocji czytelnictwa, np. poprzez współpracę z influencerami książkowymi czy wykorzystanie podcastów i social mediów (#BookTok, #Bookstagram) – już teraz 17% młodych czytelników (15–24 lata) czerpie rekomendacje książkowe z internetu.
Organizowanie wydarzeń skierowanych do mężczyzn, np. spotkań wokół literatury faktu, historii czy reportażu.
Zaangażowanie ojców w promocję czytelnictwa wśród dzieci, ponieważ ich aktywny udział wpływa na nawyki czytelnicze chłopców.
Dostosowanie godzin otwarcia i przestrzeni bibliotek do potrzeb mężczyzn (np. wprowadzenie sobotnich dyżurów, co już przyniosło wzrost odwiedzin).

Podsumowanie

Wzrost czytelnictwa w Polsce, a szczególnie rosnąca aktywność mężczyzn w bibliotekach, stanowi szansę na przełamanie stereotypów i rozwój nowoczesnych strategii promocji literatury. Jednocześnie wyzwaniem pozostaje zaangażowanie młodszych pokoleń mężczyzn, którzy często nie identyfikują się z kulturą książki.

Dostosowanie oferty bibliotek do specyfiki męskich odbiorców – poprzez nowe formy komunikacji, odpowiednią aranżację przestrzeni oraz budowanie męskiej społeczności wokół biblioteki – powinno stać się kluczowym elementem strategii na najbliższe lata.

Czytanie może stać się atrakcyjne dla mężczyzn – wystarczy znaleźć odpowiednie sposoby, by ich do niego przekonać!